To nie człowiek był pierwszy w kosmosie, to zwierzęta!

Łajkę chyba kojarzy każdy, niewielka sunia, która jako pierwsze zwierze została wysłana na orbitę. Niewiele osób jednak wie, że nie było to pierwsze zwierze w przestrzeni kosmicznej. Pierwsze powietrzne podróże zwierząt z wykorzystaniem techniki rozpoczęły się w XVIII wieku, a loty rakiet ze zwierzętami na pokładzie odbywały się na 150 lat przed wysłaniem Łajki na orbitę.

Łajka

Łajka, a właściwie Kudriawka (Kędziorek) została wysłana na orbitę okołoziemską 3 listopada 1957 roku na pokładzie radzieckiego satelity Sputnik 2. Znaleźliśmy informację, że pomimo iż sunia miała bardzo dobre wyniki w testach przygotowawczych Rosjanie mieli lepszą od niej kandydatkę, Albinę – uczestniczkę dwóch wcześniejszych lotów eksperymentalnych.

Zdaniem Władimira Jazdowskiego, jednego z członków personelu przygotowującego lot, Albina była lubiana przez personel, postrzegana jako suczka, która już wniosła swój wkład do rozwoju nauki, a na dodatek niedawno urodziła młode, których nie mogła zabrać ze sobą.

Z racji tego iż zwierze nigdy nie miało wrócić na ziemię personel nie zdecydował się na wysłanie pupila. Stąd wybrano Kudriawkę, którą krótko przed lotem nazwano Łajką. Zginęła prawdopodobnie już po kilku godzinach lotu z powodu przegrzania i stresu, o czym poinformowano dopiero w 2002 roku.

Pierwszymi zwierzętami w kosmosie były muszki owocowe!

W kwietniu 2008 łajce postawiono dwumetrowy pomnik przedstawiającym rakietę kosmiczną przechodzącą w ludzką dłoń, na której stoi Łajka.

Psina stała się postacią kultową, poza pomnikiem upamiętniono ją w powieściach, w muzyce, a także w wierszach:

Zbigniew Herbert
„Naprzód pies”

Więc naprzód pójdzie dobry pies
a potem świnia albo osioł
wśród czarnych traw wydepczą ścieżkę
a po niej przemknie pierwszy człowiek
który żelazną ręką zdusi
na szklanym czole krople strachu

więc naprzód pies poczciwy kundel
który nas nigdy nie opuścił
latarnie ziemskie śniąc i kości
w swej wirującej budzie uśnie
zakipi – wyschnie ciepła krew

a my za psem za drugim psem
który prowadzi nas na smyczy
my z białą laską astronautów

niezgrabnie potrącamy gwiazdy
nic nie widzimy nie słyszymy
bijemy pięścią w ciemny eter
na wszystkich falach jest skomlenie

wszystko co można w podróż wziąć
poprzez ciemnego świata zgorzel
imię człowieka zapach jabłka
orzeszek dźwięku ćwierć koloru

to trzeba wziąć ażeby wrócić
odnaleźć drogę jak najprędzej
kiedy prowadzi ślepy pies
na ziemię szczeka jak na księżyc.

Biełka i Striełka

Do historii astronautyki przeszły Biełka i Striełka, które jako pierwsze zwierzęta odbyły lot orbitalny i wróciły na Ziemię żywe. Suczki zostały wystrzelone na orbitę okołoziemską 19 sierpnia 1960 r. w radzieckim satelicie Sputnik 5. Oprócz nich, na pokładzie było jeszcze 6 czarnych i 6 białych myszy, muszki owocowe, bakterie, trzykrotka oraz nasiona wielu roślin. Cały lot trwał 24 godziny.

Striełka urodziła sześć szczeniąt. Nikita Chruszczow przesłał jedno z nich, Puszynkę, prezydentowi J. F. Kennedy’emu jako prezent dla jego córki Caroline Kennedy. 

Psiaki, o których nie pisze się w szkolnych podręcznikach to Wietierok i Ugolok (Wietrzyk i Węgielek).   Dwa kundelki zostały wystrzelone na orbitę okołoziemską  22.02.1966 r.  Czas lotu wynosił 23 dni, co stanowi rekord w kategorii długości lotu dla psów. Psiaki przeżyły, niestety tak długo czas przebywania w kostiumach w stanie nieważkości mocno odbił się na kondycji zwierząt. Oba psiaki straciły sierść, na skórze miały odleżyny i nie potrafiły utrzymać równowagi. Źródła podają, że psy po wyleczeniu miały potomstwo, ale musiały przebywać w specjalnych warunkach.

Daty i fakty:

• 19.09.1783 r. odnotowano pierwszą próbę lotu, balon wyniósł owcę, koguta i kaczkę na wysokość ok. 457 m, po czym wylądował. Zwierzęta wróciły z niego bez uszczerbku na zdrowiu.
• Claude Ruggieri był pierwszym człowiekiem, który wysyłał w powietrze zwierzęta (szczury i myszy)umieszczone wewnątrz rakiet. Rakiety odzyskiwał przy pomocy spadochronu, a próby prowadził jeszcze w latach 30. XIX wieku.
• W latach 1950–1954 wysyłano balony z nasionami roślin, osiągały pułap 27–30 km. Pierwsze 3 balony wysłane w latach 1947–1948 wróciły z powrotem, a odzyskane nasiona zostały zasiane. Badania miały na celu sprawdzenie wpływu promieniowania kosmicznego na żywe organizmy. W latach 1950–1951 podjęto eksperymenty z udziałem myszy i chomików.
• 28.09.1950 r. po raz pierwszy udało się sprowadzić z powrotem balon z 8 myszami – żadne źródła nie podają jak wiele zwierząt zginęło w służbie człowiekowi.
• W 1952 roku balonami poleciały psy, kot i muszki owocowe, od 1954 małpy i zapłodnione jaja kur.
• Pod koniec lat 50. XX wieku wiedza zdobyta w trakcie dotychczasowych eksperymentów okazała się wystarczająca, by naukowcy mogli opracować program lotów załogowych z udziałem ludzi.
• Pierwszymi organizmami wysłanymi przez ludzi w przestrzeń kosmiczną za pomocą rakiet były nasiona różnych gatunków zbóż. Zostały wystrzelone w dniach 9 i 19 lipca 1946 r.

Zwierząt wysyłanych w kosmos był ogrom, poza psami i gryzoniami były oczywiście ssaki naczelne. Poza zachwytami nad wynikami badań warunki w jakich zwierzaki przebywały oraz same eksperymenty wywołały ogólnoświatową debatę na temat nieprzestrzegania w trakcie prowadzenia badań zasad etycznych oraz ogólnie niskiego poziomu dobrostanu zwierząt wykorzystywanych w eksperymentach naukowych. Skutkiem tej debaty był spór pomiędzy zwolennikami i przeciwnikami eksploracji zwierząt w eksperymentach naukowych, dzięki czemu w 1959 r. wprowadzono ogólną koncepcję etycznych zasad zmierzających do zminimalizowania eksploatacji zwierząt. Koncepcja opracowana przez W.M.S. Russell i R.L. Burch została określona nazwą The 3 R’s (Replacement, Reduction, Refinement). Jej główne założenia obejmują redukcję liczby zwierząt użytych do doświadczeń, zastępowanie ich innymi modelami oraz ulepszanie metod badawczych w sposób poprawiający warunki uczestniczących w nim zwierząt.

W 1966 USA wprowadziły Laboratory Animal Welfare Act of 1966 dokument mający na celu regulację zasad postępowania ze zwierzętami w ramach prowadzonych badań naukowych, na wystawach, w transporcie, w handlu i innych dziedzinach życia. Podobny dokument wprowadziła w 1999 Nowa Zelandia (Animal Welfare Act 1999), a w 2006 roku Wielka Brytania (Animal Welfare Act 2006.

Dopiero 22.09.2010 Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej przyjęły dyrektywę w sprawie ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych. Dokument ten ustanawia środki ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych. W tym samym roku Rosjanie oświadczyli, że rezygnują z wysyłania w kosmos psów i małp, a eksperymenty kosmiczne ograniczą do małych zwierząt.

Ludzie są dumni ze swoich osiągnięć, ale często zapominają, jak wiele potrafią poświęcić aby być lepszym… zrobić krok do przodu. Wiele zwierząt zginęło w służbie człowiekowi, nie zapominajmy o nich i uczmy się szacunku do innych stworzeń. Mamy nadzieję, że „za chwilę” technologia będzie na takim etapie, że uda się wyeliminować uczestnictwo zwierząt jako „testerów”.

źródło zdjęć: wikipedia