Opowiadając znajomym (i mniej znajomym) o zwyczajach leśnych zwierząt często spotykam się z zaskoczeniem. Nie dziwi mnie w sumie to, że często sarna nazywana jest „żoną” jelenia, a koziołki brane są za małe jelonki. Sama nie pamiętam, czy na lekcji biologii było o tym kiedykolwiek mówione, na pewno analizowaliśmy budowę pantofelka – bo przecież każdy z nas taki mikroorganizm może w domowych warunkach obserwować.

Ale nic to, biologiem, ani specjalistką od leśnych stworzeń nie jestem. Jednakże żeby „zapolować” na większego zwierza, muszę znać zwyczaje i upodobania kopytkujących po lesie stworzeń. W tym tekście znajdziesz garść podstawowych informacji o naszych leśnych sąsiadach.

Sarna nie jest żoną jelenia

Sarenki to nieduże zwierzęta, ważą maksymalnie 35 kg. Jeleń zaś osiąga masę nawet do 200 kg. Rozumiecie więc, że łączenie 200 kg byka z ok 20 kg sarną jest nietrafionym pomysłem? Ta mała płowa dziewczyna uciekłaby z przerażeniem na widok takiego „męża”.

Sarna europejska

To właśnie ją widujecie na łąkach i polach. Samica sarny to koza, a samiec to kozioł.

Wygląd:

Latem futro ma kolor czerwonobrązowy, ale na zimę sierść ta się wyciera, a szata zimowa przybiera kolor szary lub szarobrązowy. Mają też bardzo charakterystyczny jest biały zad – nazywa się to lustrem.

• Długość ciała – od 95 do 140 centymetrów
• Wysokość w kłębie – od 60 do 90 centymetrów
• Waga – od 15 do 35 kilogramów (kozy – samice około 10% mniej)

Tryb życia

Od jesieni do wiosny sarny łączą się w stada liczące nawet do kilkudziesięciu osobników. Pozostałą część roku mogą pozostawać w małych stadkach (kilka sztuk) lub wędrować po lesie samotnie.

Okres godowy przypada na przełomie lipca i sierpnia, a ciąża trwa 10 miesięcy. Maluchy rodzą się w maju lub sierpniu (w zależności od tego kiedy koza została zapłodniona).

Sarna europejska chroni swoje młode przed drapieżnikami pozostawiając je od razu po porodzie. Taki maluch nie wydziela własnego zapachu, za to jego matka już tak i drapieżnik mógłby ją wyczuć. Koza zawsze przebywa w pobliżu swoich młodych, ale zbliża się do nich wyłącznie podczas karmienia. To bardzo ważne by o tym pamiętać. Nie wolno pod żadnym pretekstem zabierać koźląt.

Słowniczek pojęć:

• koza – samica
• kozioł lub rogacz – samiec
• scypuł – ochronna warstwa skórna na porożu
• poroże – kostny tworzy wyrastający na głowie jeleniowatych, poroże to nie rogi, rogi są puste w środku – u kozła nazywa się je parostkami
• cewki – kończyny sarny
• fartuszek – owłosienie wokół narządów płciowych kozy
• rudel – stado saren

Jeleń szlachetny

Jest to jeden z największych gatunków jeleniowatych. Samiec jelenia to byk, a samica to łania.

Wygląd

Jelenie mają zazwyczaj jednolite ubarwienie. Młode są cętkowane na bokach i grzbiecie. Latem brązowopłowe do rudawego, zimą szarawe, z ciemniejszym karkiem u samców. Na szyi mają dłuższe włosy tworzące rodzaj grzywy.  Osobniki występujące w Polsce może osiągać 2,5 m długości i wysokość w kłębie do 1,5 m. Masa ciała dużego jelenia dochodzi do 350 kg (maksymalnie 497 kg). Masa spotykanych w Polsce jeleni waha się w granicach 150-160 kg, przy czym największe rozmiary osiągają osobniki około 10.-14. roku życia – samce 224 kg, samice 132 kg.

Poroże jelenia

Poroże zbudowane jest z dwóch tyk, które wyrastają z parzystych możdżeni. Podstawą tyk są róże, które wyglądają jak pierścień wokół tyki. Ta część ma nieco grubszą warstwę tkanki o niezbyt regularnym kształcie. Na tyce zobaczymy wiele bruzd – są to pozostałości po naczyniach krwionośnych odżywiających tkankę w momencie wzrostu poroża. Oprócz tego liczne perły będące drobnymi zgrubieniami oraz odnogi. Po ilości odnóg poroża można określić wiek samca, ale do pewnego momentu. Ilość odnóg wzrasta do 14 roku życia, jednak po tym wieku im jeleń jest starszy, tym odnóg jest mniej.

Nastaki – mało znane nazewnictwo. Pochodzi ono ze słownika myśliwskiego. Opowiadając o spotkanych jeleniach określa się je ilością odnóg na porożu. Przykładowo, samiec, który ma na obu tykach 13 odnóg nazywany jest czternastakiem nieparzystym, a taki z 14 odnogami to czternastak parzysty.

Najcięższe poroża mogą ważyć nawet do 12 kg!

Byki zrzucają swoje poroże w okolicach lutego.

Tryb życia

Z natury jest to zwierzę dzienne, ale pod wpływem czynników zewnętrznych (obecność drapieżników, ludzi) zakłócających jego spokój i poczucie bezpieczeństwa prowadzi głównie nocny tryb życia, w dzień ukrywając się w leśnych gęstwinach. Na żer wychodzi po zmierzchu, a nad ranem wraca do swojej kryjówki. W ciągu dnia żeruje w miejscach, w których nie wyczuwa żadnego zagrożenia. Jelenie śpią tylko 60-100 minut na dobę!

Jeleń na wolności żyje do 12-15 lat (zdarzają się nawet osobniki 20-letnie). 

Okres rui (rykowisko) przypada na drugą połowę września. Ciąża trwa 7-8 miesięcy. Łanie rodzą najczęściej jedno cielę w roku, a młode rodzą się w maju i czerwcu. Łanie żyją w stadach (tzw. chmarach), a podczas rykowiska pilnowane jest przez doświadczonego byka. Samiec odstrasza inne byki swoim daleko niosącym się po lesie rykiem. Jeśli to nie pomaga, dochodzi do walki o przywództwo nad chmarą łań. Bronią samców jest właśnie poroże.

Byki, szczególnie podczas rykowiska, korzystają z kąpieli błotnych w tzw. kąpieliskach. Następnie ocierają się o drzewa (malują), w celu pozbycia się pasożytów. W czasie rykowiska mogą one tracić nawet od 10 do 15% masy ciała, gdyż w tym czasie jeleń byk w ogóle nie je.

Słowniczek pojęć:

• łania – samica
• byk – samiec
• scypuł – ochronna warstwa skórna na porożu
• poroże – kostny tworzy wyrastający na głowie jeleniowatych, poroże to nie rogi, rogi są puste w środku
• licówka – przewodzi chmarze łań
• chmara – stado łań